"Balladyna" Juliusz Słowacki - streszczenie

 AKT I

Scena I

Do chaty Pustelnika, znajdującej się w lesie nieopodal jeziora Gopło, przybywa hrabia Kirkor. Chce się poradzić w sprawie ożenku. Pustelnik jednak nie cierpi władców i królewskich czy książęcych dworów, widzi w nich źródło wszelkiego zła. Wspomina również, że sam był kiedyś władcą, na którego mówiono Popiel III. Wiele lat temu, pewnej nocy, troje jego dzieci zostało zamordowanych przez najemników wynajętych przez jego brata. Pustelnik opowiada Kirkorowi o krwawych rządach obecnego króla, Popiela IV i mówi, że nosi on fałszywą koronę. Prawdziwą koronę Lecha starzec ukrył w lesie. Ma ona cudowną moc, gdyż jest prezentem o jednego z Trzech Króli, powracających z Betlejem. Podobno bawił się nią sam Jezus. Kirkor słyszy, że żony nie powinien szukać na królewskim dworze, tylko w skromnej chacie.

Po wyjeździe hrabiego chatę pustelnika odwiedza pasterz Filon. Skarży się, że nie może znaleźć wybranki, która mogłaby spełnić jego marzenia. Zdenerwowany pustelnik mówi, że Filon jest tak zaślepiony nierealnymi marzeniami o idealnej żonie, że nie dostrzega zwyczajnych dziewcząt. Ponadto złości się, że pasterz szukał swojej żony na królewskim dworze.

 

Scena II

Goplana, królowa jeziora Gopło, budzi się z zimowego snu. Czekają na nią Chochlik i Skierka. Nimfa wspomina o człowieku, który zimą wpadł do przerębli. Uratowała mu życie i zakochała się w nim. Królowa widzi nadchodzącego mężczyznę i rozpoznaje w nim ukochanego. To syn organisty o imieniu Grabiec, znany wszystkim leń i pijak. Nimfa wyznaje mu miłość, jednak on kpi z niej i mówi, że kocha córkę Wdowy, Balladynę. Goplana nie zamierza zrezygnować z młodzieńca i nakazuje Chochlikowi, by przez całą noc wodził go po manowcach, a Skierce, by uszkodził most, przez który ma przejeżdżać Kirkor. W ten sposób królowa planuje skierować hrabiego do chaty Wdowy, by właśnie tam poszukał dla siebie żony.

 

Scena III

Wdowa wraz z córkami, Aliną i Balladyną, wracają do chaty po ciężkim dniu spędzonym na polu. Alina nalega, by następnego dnia tylko ona i Balladyna poszły do żniw, gdyż matka powinna odpocząć. Wdowa marzy, by jej córki dobrze wyszły za mąż. Wkrótce do chaty trafia Kirkor, którego powóz utyka na uszkodzonym moście. Mężczyzna jest oczarowany urodą sióstr i postanawia jedną z nich pojąć za żonę. Nie potrafi się zdecydować, więc Wdowa (dzięki podszeptom Skierki) radzi mu, by wybrał tę siostrę, która nazajutrz pierwsza nazbiera w lesie dzban malin. Kirkor zasypia, Balladyna wymyka się z chaty na spotkanie z Grabcem, a Alina marzy o dzbanie pełnym malin.

 

 

AKT II

Scena I

Chochlik wodził Grabca po manowcach przez całą noc, a jednak mężczyźnie udało się spotkać z Balladyną. Słysząc to, Goplana postanawia zamienić ukochanego w wierzbę płaczącą, Chochlika natomiast nakazuje zamknąć w muszli i puścić na jezioro. W tym samym czasie Alina i Balladyna zbierają maliny. Alina jest pracowita i szybko napełnia swój dzban, rozmyślając, że kolor owoców przypomina jej usta Kirkora. Balladyna natomiast ciągle narzeka na brak owoców, a ich kolor kojarzy jej się z krwią. Zazdrosna dziewczyna zabija siostrę i zabiera jej dzban wypełniony owocami. Świadkami tej strasznej zbrodni są zamieniony w drzewo Grabiec oraz Goplana i Skierka skryci w krzakach. Wkrótce z lasu wychodzi Filoni dostrzega Alinę. Widok martwej dziewczyny mocno go wzrusza. W takim stanie zastaje go Pustelnik, którego sprowadził Skierka, mając nadzieję na uratowanie Aliny. Zabiera dziewczynę do swojej pustelni, a wtedy na miejsce zbrodni wraca Balladyna. Dręczą ją wyrzuty sumienia. Goplana przemawia do niej głosem Aliny i przeklina ją. Na czole Balladyny nagle pojawia się czerwona plama, dowód popełnionej przez nią zbrodni.

Scena II

Przed chatą na powrót sióstr czekają Wdowa i Kirkor. Z lasu wychodzi Balladyna, niosąc dzban pełen malin. Kirkor oświadcza się jej, a następnie udaje się po księdza. Dziewczyna mówi matce, że Alina uciekła ze swoim kochankiem. Rozpoczynają się przygotowania do ślubu. Gdy Balladyna się ubiera, matka zauważa na jej czole czerwoną plamę, której nie da się zetrzeć. Kiedy pojawiają się druhny i swaty z białymi różami, dziewczyna ucieka. Wydaje jej się, że płatki są zabarwione czerwienią.

 

 

AKT III

Scena I

Balladyna nakazuje spalić chatę, w której mieszkała z matką i siostrą. Sąsiedzi uważają, że dziewczyna wstydzi się tego, skąd pochodzi. Zamierzają udać się do zamku, by odwiedzić Wdowę i jej córkę. Wspominają, że kobieta zawsze była dla nich dobra. Rozmawiają również o ślubie, na którym Balladyna zamiast wianka miała czarną wstążkę przepasującą czoło. Niespodziewanie wśród zgromadzonych zjawia się Grabiec i opowiada o przemianie w wierzbę. Wszyscy jednak traktują go jak pijaka i nikt nie wierzy w jego słowa.

 

Scena II

Tymczasem Balladyna przechadza się po zamku. Podchodzi do niej mąż, a z nim dowódca straży Fon Kostryn. Kirkor mówi, że musi wyjechać na kilka dni, by przywrócić na tron Popiela III. Dziewczyna zostaje w zamku sama i znów zaczynają ją dręczyć wyrzuty sumienia. Przez cały czas nosi na czole czarną opaskę, pod którą ukrywa czerwone znamię. Odprawia spod bramy przybyłych do Wdowy wieśniaków, a matkę wyprawia do zamkowej wieży. Przy Kostrynie nazywa ją mamką, mając nadzieję, że zjedna sobie jego sympatię. Również Grabiec nie zostaje wpuszczony do zamku.

 

Scena III

Kirkor ponownie odwiedza chatę Pustelnika, który pokazuje hrabiemu koronę Lecha. Mówi mu także, żeby posłał Balladynie zapieczętowaną skrzynię, zakazując jednocześnie jej otwierania przed jego powrotem do zamku. Według Pustelnika to ma być próba dla żony Kirkora, dowodząca jej lojalności i posłuszeństwa. Po wyjeździe hrabiego w chacie pojawia się Filon. Rozpacza na wieść, że nie udało się ocalić jego ukochanej. 

Jakiś czas później Pustelnika odwiedza Balladyna, która prosi o wyleczenie krwawej rany na czole. Mędrzec odkrywa, że to właśnie ona jest odpowiedzialna za śmierć Aliny. Oskarża dziewczynę o popełnienie zbrodni, a całą rozmowę słyszy ukryty za drzwiami Kostryn. Pustelnik mówi, że tylko siostra, powstając z grobu, mogłaby zetrzeć plamę na czole Balladyny i przeklina ją. Przerażona dziewczyna ucieka z chaty. Pustelnik, słysząc tajemnicze odgłosy, udaje się w głąb lasu.

 

Scena IV

Pustelnik na kamieniu przed chatą pozostawia koronę Lecha. Chochlik i Skierka oddają ją Goplanie. Królowa Gopła wciąż pragnie zdobyć serce Grabca i postanawia go przemienić w dzwonkowego króla.  Mężczyzna w trakcie snu ulega przemianie i rozpoczyna swe rządy w świecie przyrody. Najpierw poleca zlikwidowanie sejmików, by sam mógł władać i o wszystkim decydować. Chce wprowadzić paszporty, by kontrolować wszystkich obywateli oraz wysokie podatki. Po wygłoszeniu mowy tronowej i wydaniu rozkazów, wraz z Chochlikiem i Skierką udaje się do zamku Kirkora na weselną ucztę.

Scena V

Balladyna żałuje wizyty w chacie Pustelnika. Okazuje się także, że jej rozmowę ze starcem podsłuchał Kostryn. Do zamku przybywa sługa Kirkora, Gralon. Przynosi zapieczętowaną skrzynię i przekazuje polecenie od hrabiego. Dziewczyna jest oburzona zakazem męża, ale ostatecznie godzi się z jego wolą. Gralon opowiada, że Kirkor złożył wizytę Pustelnikowi. Kostryn sugeruje, że służący zna tajemnicę Balladyny i atakuje go mieczem. Dziewczyna zabija Gralon ciosem w plecy. Ta zbrodnia łączy Balladynę i Fon Kostryna.

AKT IV

Scena I

Podczas uczty na zamku toczą się rozmowy o rodowych herbach. Balladyna opowiada zmyśloną historię o swoim pochodzeniu, twierdząc, że jest wygnaną księżniczką Trebizondy. Po chwili na sali pojawia się ubrana w łachmany Wdowa i żali się, że została zamknięta w wieży bez pożywienia. Balladyna nie przyznaje się, że to jej matka. Nakazuje wypędzić kobietę, mimo że na zewnątrz szaleje burza i jest już późna noc. 

Wkrótce przybywa posłaniec i przynosi wieści o zwycięstwie hrabiego nad Popielem IV, w wyniku którego mieszkańcy Gniezna obwołali Kirkora królem. Mężczyzna zrzekł się tronu i powiedział, że prawowitym władcą jest osoba, która przybędzie w koronie Lecha. Wszyscy zgromadzeni goście kierują wzrok na Grabca, który ma na głowie królewską koronę. Uczta trwa, a Balladynę zaczyna prześladować pieśń o malinach i zbrodni. Nucą ją duchy, wśród których pojawia się Alina. Balladyna chce opuścić przyjęcie i mówi, że jest zmęczona. Jednak zanim udaje jej się wyjść, z przerażenia mdleje.

Scena II

Kirkor obiecuje Pustelnikowi, że odnajdzie zaginioną koronę Lecha. Wraz ze swoimi rycerzami udaje się do Gniezna, by złapać oszusta podającego się za prawowitego władcę. Na zewnątrz wciąż szaleje burza. W drzwiach chaty pojawia się Wdowa, której piorun wypalił oczy. Opowiada o tym, jak została wypędzona przez własną córkę. Próbowała odebrać sobie życie, ale złamała się gałąź, na której chciała się powiesić. Pustelnik obiecuje sobie, że wymierzy Balladynie odpowiednią karę za jej występki. 

Scena III

W komnacie w zamkowej wieży Grabiec zapadł w sen, a Skierka i Chochlik szykują się do swoich obowiązków. Skierka musi nakarmić starą matkę bociana, a Chochlik udać się na ucztę do puchacza. W pewnej chwili do drzwi zbliża się odziana w biel postać, a słudzy Goplany uciekają przez okno. 

Scena IV

Postacią w bieli okazuje się Balladyna, która zamierza zabić nożem śpiącego Grabca.

Scena V

Kostryn postanawia zdobyć koronę Lecha i zostać królem. W wieży spotyka Balladynę. Dziewczyna zabiła Grabca, ale nie znalazła korony. Udaje się to jednak Kostrynowi.  Postanawiają działać razem i wyruszyć do Gniezna, by stoczyć walkę z Kirkorem i zdobyć tron. Balladyna chce usunąć ostatniego świadka swoich zbrodni i nakazuje Kostrynowi, by zabił Pustelnika.

 

AKT V

Scena I

Goplana czuje się winna i odpowiedzialna za spowodowania tragicznych wydarzeń, które miały miejsce w ostatnim czasie. Podejmuje decyzję o opuszczeniu swojej krainy i udaniu się na północ.

Scena II

Pod murami Gniezna zbierają się rycerze Kirkora. Część z nich ucieka, przekupiona przez Balladynę i Kostryna. Posłaniec przynosi wieści o śmierci Pustelnika, który został znaleziony powieszony przed chatą. Gdy rozpoczyna się bitwa, Balladyna nie bierze w niej udziału. Czeka na wieści z pola bitwy. Stara kobieta przynosi jej nóż z zatrutym ostrzem. Balladyna planuje popełnić samobójstwo, jeśli Kirkor zwycięży. Po długiej walce hrabia ginie, a jego wojska ponoszą klęskę. Z miasta przybywają posłowie z chlebem i solą. Balladynia kroi chleb zatrutym nożem i skażoną połową bochenka częstuje Kostryna.

Scena III

Dziejopis Wawel opowiada o dziwnym zjawisku. Na niebie widziano klucz żurawi, wśród których wyróżniała się kobieca postać. Nad zamkiem zbierają się burzowe chmury. Wkrótce przybywa Balladyna, która przed koronacją ma wydać wyrok na zbrodniarzy. Towarzyszy jej Kostryn. Nagle mężczyzna upada na ziemię. Tuż przed śmiercią ostrzega zebranych przed Balladyną. Ona natomiast postanawia, że rozpocznie nowe życie. Uwalnia jeńców wojennych, nakazuje również nakarmić żebraków. Rozpoczyna się sąd. Pierwszym oskarżycielem jest lekarz, który informuje, że Fon Kostryn został otruty. Zgodnie z prawem karą za zbrodnię jest śmierć. Drugim oskarżycielem jest Filon, który mówi o tragicznej śmierci Aliny. Również za tę zbrodnię karą jest śmierć. Jako trzecia przemawia Wdowa, która nie chce ujawnić imienia swojej wyrodnej córki. Zostaje poddana torturom i umiera. Balladyna po raz trzeci wydaje wyrok śmierci na osobę odpowiedzialną za zbrodnie i w tej samej chwili ginie, rażona piorunem.

EPILOG

Dziejopis Wawel dyskutuje z publicznością. Twierdzi, że rządy  Balladyny były sprawiedliwe, ale publiczność się z nim nie zgadza i zarzuca mu pochopność w wydawaniu sądów. Dziejopis próbuje przekonać zgromadzonych, że ród Balladyny wywodzi się z czasów starożytnych, stąd jej wojownicza natura. A jej śmierć tłumaczy tym, że trzeba bić w dzwony w trakcie burzy. Powołuje się na autora dramatu, którego nie dosięgnął żaden piorun. Publiczność nakazuje Wawelowi udanie się za kulisy, zarzucając mu fałszywe pochlebstwa wobec królów i poetów.